De droomgaard: een stilte plek als toevlucht

Burn-out is geen ziekte, maar door het te medicaliseren en allerlei professionele hulpverleners in te schakelen wordt het dit wel. Burn-out wordt dus te dikwijls ‘gemedicaliseerd’. Aanpak op individuele basis, méér lijkt er niet aan de hand! Ondertussen weten we dat er een wél een maatschappelijk probleem groeiende is: een globale burn-out, une maladie du civilisation. Ruim 70% van de klachten in een huisartsenpraktijk hebben met allerlei vormen van ‘vermoeidheid’ te maken. Naast direct aantoonbare redenen zoals virale infecties, zijn er heel dikwijls aan werk- én levensstress gerelateerde oorzaken.
Het lijkt voor vele mensen moeilijker en moeilijker om met die snelboot die werk en leven opleggen, mee te kunnen. Velen vallen uit de boot, sommigen springen er uit. En de reddingsboten zijn al overvol. En hoe houden de ‘redders’, de hulpverleners het dan vol?

Vergeet je niet te leven
dacht ik laatst
de tijd hield stil
een adempauze even

en als je nu eens zonder haast
buiten de tijd om wil
slagbomen neergelaten
dolgedraaide wijzerplaten

onder je door of langs je heen
ze laat voor wat ze zijn en dan
meer lucht en ogen van

het goede aardse zien
een beetje ruimte worden en misschien
iets meer gericht alleen

— Kees Hermis

Ook waterdragers krijgen dorst: wat herstelt mij?
Père Gilbert – je weet wel, de priester die ook het huwelijk van Claire en prins Laurent inze-gen¬de – werkt in de Franse hoofdstad met probleemjongeren. Na zes weken intensief werken, trekt hij zich voor een week terug met zijn hond in de bossen rond Parijs.

Wil Derkse, schrijver van het boek Een levensregel voor beginners, trekt zich regelmatig terug in de abdij van Slangenburg om te bezinnen en tot rust te komen.
Ook een arts kiest zo z’n toevlucht, een plek waar het goed is om te verblijven en op adem te komen. Zelf – na het overlijden van mijn vriend-arts Geert Raes, acht jaar geleden – besliste ik om een stuk grond te kopen en er een boomgaard aan te leggen. Het leven ging mij te snel, te on¬doordacht. Ik had nood aan rust en reflectie. Ik miste de natuur, de voeling met de sei-zoe¬nen en het werken met mijn handen. De boer in mij werd wakker.
‘Stoppen en stilstaan,’ zei Edel Maex mij, ‘daar begint het…’

Het concept droomgaard
Mijn vader vervloekte het om naar het rusthuis te gaan. De verhuis was moeizaam – je laat veel achter, maar wat neem je dan mee? Zo zijn er onder andere enkele boeken meegegaan. Op bezoek bij hem sloeg ik eens het boek van Dorothee Sölle open: God heeft mensen nodig. Daarin beschreef de Duitse protestantse theologe dat we allemaal mede-scheppers zijn aan een onvoltooid stuk. En dat het Hebreeuwse woord ‘paradijs’ in oorsprong letterlijk ‘omheinde boomgaard’ betekent. ‘Een omheinde boomgaard’, schrijft ze verder, ‘die je bewerkt, niet exploiteert, waar je met zorg voor de aarde iets creëert, en waar je samen werkt, deelt en geniet. Een boomgaard die je goed doorgeeft aan de volgende generatie.’ Wat een mooie metafoor, dacht ik toen.

Boomgaardgesprekken
‘Stoppen en stilstaan,’ zei Edel Maex mij, ‘daar begint het…’ Ik dacht terug aan Edel Maex, toen hij vertelde hoe mindfulness hem had geholpen evenwicht en innerlijke rust te vinden. Door die ontdekking wou hij ook andere mensen laten kennismaken met deze methodiek en leefwijze, die bij hemzelf zoveel had veranderd. Hij startte zijn cursussen.
In mijn eigen zoektocht naar rust, stilte en reflectie had ik een boomgaard aangelegd. En langzaam groeide die tot een omheinde boomgaard, waar ik vaker wilde zijn en werken. Het idee om hier mijn burn-out coachingsgesprekken te doen groeide… Aanvankelijk wat aarzelend: kon dit wel, is dit professioneel, gaan de mensen zich kunnen focussen en niet afgeleid zijn…? Toch was er geen betere plek om tot rust te komen, om met alle zintuigen terug te ademen en gewaar te zijn. Hier ten volle aanwezig zijn, koste me minder moeite en de plek zelf gaf me rust, stilte en energie.
In het herstelproces van mijn patiënten zag ik doorheen de gesprekken die we voerden, ook hun nieuwsgierigheid en verbazing groeien voor alles wat ze rondom zich zagen (en soms proefden). En dit in de mate dat ze zelf langzaamaan herstelden en zich terug openden naar hun omgeving.

De hemel geeft
wie vangt die heeft

— Toon Hermans

Herstel
Er zijn vele opties mogelijk als je iemand met burn-out wilt begeleiden. Oplappen om terug naar het werk te gaan is er slechts één van. Herstel betekent echter voor mij ook: her-stel, her-positionering. Ik daag de mensen dan ook uit om andere keuzes in hun leven te maken. Eerder voor minder, dan voor meer te kiezen. En ook bewust terug te kijken naar hun oor-spronkelijke droom. Maar ook naar het grotere geheel en zich terug vrij te maken – ja, velen zitten in een gouden kooi! – en zelf opnieuw de regie te nemen over het eigen leven. Met geduld en mededogen.

Hofarts
‘Stoppen en stilstaan,’ zei Edel Maex mij, ‘daar begint het…’, en ook doorgeven waar je zelf beter en gelukkiger van wordt. Want dat is de vraag die collega’s mij stellen: waarom raken sommige artsen nooit burn-out? Hoe houd jij je eigen bijl scherp? Ben je bewust met eigen motivatie bezig? Wat beschouw jij als je kerntaak? Welke dimensie wil jij in je werk aanbieden? Niet alleen in je werk, maar in je hele leven.
De Amerikaanse psycholoog Cary Cherniss heeft via onderzoek vastgesteld dat stress en werkdruk op zich niet tot een burn-out leiden, wel als je de moeite, de last en de pijn voor je taak niet langer kunt opbrengen. ‘To sacrifice yourself’ – hij bedoelt dat je weet wat je doet en ook waar¬om je het doet – maakt dat mensen, zolang ze motivatie en betekenis vinden in hun werk, lang kunnen doorgaan. Ze overstijgen hun eigen persoon en krijgen energie. Misschien is dat het verschil tussen artsen die wel of niet in een burn-out raken.
Ik ben dus gaandeweg ‘hofarts’ geworden en biedt boomgaardgesprekken aan mensen die in een burn-out geraakt zijn in hun werk of hun leven. En voor mijn eerste kleinkind, Louise, ben ik ondertussen ‘boom-pie’.

Dit artikel werd ook gepubliceerd op website van waerbeke.